PERUBAHAN KONTRAK AR-RAHNU BERDASARKAN KEPUTUSAN MESYUARAT MAJLIS PENASIHAT SYARIAH (MPS) BANK NEGARA MALAYSIA
Majlis Penasihat Syariah BNM
telah memutuskan bahawa struktur produk Ar- Rahnu berasaskan konsep wadiah dan
upah simpan yang ditawarkan oleh institusi perbankan Islam adalah tidak patuh
Syariah. Isu upah simpan yang dikenakan kepada pelanggan didapati mengandungi
margin keuntungan yang terkait dengan gadaian marhun adalah riba. Bersandarkan
kepada dalil dan nas syarak, maka apa-apa bentuk manfaat kepada bank daripada
aktiviti Ar-Rahnu adalah dianggap sebagai “Qard jarra naf’an” (pinjaman
yang menjana manfaat dan keuntungan) adalah dilarang. Justeru, Majlis Penasihat
Syariah BNM telah memutuskan supaya institusi kewangan Islam memperkenalkan
konsep baharu untuk produk Ar-Rahnu berkuatkuasa pada 1 Februari 2020.
Berikut adalah petikan keputusan Mesyuarat Majlis Penasihat Syariah
(MPS) Bank Negara kali ke 194 :-
‘MPS pada mesyuarat ke-194 bertarikh 25 Jun 2019 memutuskan bahawa
struktur semasa produk
ar-rahnu yang ditawarkan oleh institusi kewangan Islam (IKI)
berasaskan gabungan kontrak qard
(pinjaman), rahn (cagaran), wadi`ah (simpanan) dan ujrah (upah
simpan) tidak memenuhi keperluan
Syariah yang ditetapkan dalam PD Rahn berdasarkan hujah-hujah
berikut:
(i) Keberkaitan dan kebergantungan kontrak,
rahn, wadi`ah dan ujrah dengan kontrak qard dalam struktur produk ini
menimbulkan isu qard jarra naf`an (pinjaman yang menjana manfaat kepada pemberi
pinjam) dan bai` wa salaf (gabungan kontrak jual beli dan pinjaman) yang tidak dibenarkan
Syarak. Dalam struktur produk ini, salah satu kontrak tidak akan efektif tanpa kewujudan
kontrak lain. Sebagai contoh, qard hanya diberikan dengan syarat pelanggan menyimpan
emas dan membayar upah simpanan emas tersebut. Hal ini secara tidak langsung mewujudkan
keberkaitan antara qard dan caj upah simpan yang membawa kepada isu qard jarra
naf’an; dan
(ii) Kombinasi rahn dan qard dalam produk
ar-rahnu bagi menjana keuntungan tidak menepati objektif kontrak (muqtada `aqd)
rahn dan qard memandangkan objektif asal kedua-dua kontrak adalah untuk cagaran
dan kebajikan (charity).”
MPS dalam
membincangkan isu berkaitan berkaitan konsep produk Ar-Rahnu menfokuskan kepada
dua isu utama berikut :-
1.
Isu kebergantungan dan persyaratan antara
qard dengan kontrak upah simpanan aset cagaran
Dalam struktur
ar-rahnu, hanya pelanggan yang menyimpan dan mencagarkan emas mereka kepada IKI
akan layak untuk mendapatkan pinjaman. Upah bagi perkhidmatan
penyimpanan emas akan dikenakan kepada pelanggan
bergantung kepada nilai emas yang
dicagarkan. MPS
mendapati berdasarkan amalan tersebut, terdapat persyaratan dan kebergantungan
yang jelas antara kontrak qard dan kontrak upah perkhidmatan simpanan yang
dimeterai antara pihak IKI dan pelanggan.
2.
Isu elemen keuntungan dalam upah simpanan
ke atas aset cagaran
Dalam amalan semasa,
kadar upah simpanan emas yang dikenakan oleh IKI kepada pelanggan ditentukan
berdasarkan nilai emas yang dicagarkan. Kaedah penentuan kadar upah simpanan
ini didapati mengandungi elemen keuntungan dan ini adalah tidak selaras dengan
keperluan Syariah yang hanya membenarkan pengenaan caj simpanan berdasarkan kos
yang berkait langsung dengan transaksi rahn sahaja.
Berdasarkan amalan
dalam industri perbankan Islam, kebanyakan produk pembiayaan yang
ditawarkan IKI
menggunakan kontrak jualan (bai`) atau sewaan (ijarah) bagi menjana keuntungan.
Dalam hal ini, keuntungan yang terhasil daripada kedua-dua kontrak tersebut
adalah harus disisi Syarak.
Ini berbeza dengan produk ar-rahnu sedia ada yang
menggunakan kontrak qard (pinjaman)
sebagai kontrak
utama. Mengikut perspektif Syariah, pemberi pinjam tidak dibenarkan mengambil jumlah
yang melebihi nilai pinjaman yang diberikan sama ada secara langsung atau tidak
langsung, kerana ia menjana manfaat kewangan kepada pemiutang
MPS mendapati gabungan
kedua-dua kontrak qard dan rahn dengan tujuan menjana keuntungan adalah bertentangan
dengan objektif kontrak tersebut. Kontrak qard merupakan kontrak tabarru`at
(bersifat kebajikan) dan rahn merupakan kontrak cagaran yang mana objektif asal
kedua-dua jenis kontrak ini bukanlah untuk menjana keuntungan seperti mana
tujuan lain-lain kontrak seperti jual beli (bai). Prinsip Rahn menetapkan
bahawa caj yang boleh dikenakan kepada penggadai hanyalah kos yang berkait
langsung dengan penyimpanan aset gadaian. Dalam hal ini, sebarang caj yang
melebih kos langsung adalah tidak dibenarkan kerana ia akan membawa kepada
penjanaan keuntungan yang mana ia bertentangan dengan objektif asal kontrak
rahn.
Untuk lebih
memahami konsep gabungan kontrak qard, rahn, wadiah dan ujrah yang diamalkan
dalam produk Ar-Rahnu sebelum ini adalah seperti berikut :-
Kontrak
Ar-Rahnu Patuh Syariah.
Lanjutan daripada keputusan MPS yang memutuskan produk Arrahnu yang
bersandarkan kontrak qard, rahn, wadi`ah dan ujrah adalah tidak patuh Syariah,
maka cadangan telah dikemukakan oleh IKI untuk menggunapakai konsep tawarruq
kepada produk Ar-Rahnu. Cadangan telah dibentangkan kepada MPS dan telah
diputuskan dalam Mesyuarat MPS ke-198 dan ke-199 bertarikh 29 Oktober 2019 dan
26 November 2019 seperti berikut :-
“ Menurut seksyen 52 Akta Bank Negara Malaysia 2009, MPS telah memutuskan bahawa penstrukturan produk ar-rahnu berasaskan tawarruq dan rahn adalah dibenarkan tertakluk kepada syarat-syarat berikut:
i. Bagi struktur yang melibatkan pembelian
komoditi secara pukal pada awal hari perniagaan, penyesuaian fiqah (takyif
fiqhi) berkenaan pembatalan pembelian komoditi daripada penyedia platform
perdagangan komoditi pada akhir hari perniagaan hendaklah jelas;
ii. Dalam situasi kemungkiran oleh pelanggan,
kebenaran daripada pelanggan perlu diperoleh sebelum proses penjualan
(pencairan) aset cagaran dilaksanakan;
iii. Terma
dan syarat produk ar-rahnu hendaklah menyatakan dengan jelas layanan-layanan
berikut dalam
situasi kemungkiran oleh pelanggan yang membawa kepada pencairan aset cagaran:
(a)
jika hasil daripada pencairan aset
cagaran melebihi liabiliti pelanggan, lebihan tersebut hendaklah dikembalikan
kepada pelanggan; dan
(b) jika hasil daripada pencairan aset
cagaran adalah kurang daripada liabiliti atau obligasi pelanggan, pihak
institusi kewangan Islam (IKI) berhak untuk mendapatkan amaun tersebut daripada
pelanggan.
iv. Pelanggan
hendaklah dimaklumkan berhubung spesifikasi dan ciri-ciri komoditi yang dijual
beli termasuklah
lokasi, jenis, kualiti, dan kuantiti serta kaedah pengiraannya bagi mengelakkan
elemen ketidakpastian (gharar) dan pertikaian oleh pihak-pihak yang berkontrak;
dan
v.
Semua keperluan yang ditetapkan
oleh Bank Negara Malaysia dalam dokumen polisi Tawarruq dan Rahn hendaklah
dipatuhi.
MPS telah membincangkan sama ada keuntungan yang dijana melalui
struktur ar-rahnu berdasarkan konsep tawarruq dan rahn bertepatan dengan
prinsip Syariah dan telah memutuskan bahawa gabungan kedua-dua kontrak tersebut
tidak membawa kepada perkara yang dilarang Syarak seperti riba, gabungan jual
beli dengan hutang (bai` wa salaf) dan hutang yang menjana keuntungan kepada
pemberi pinjaman (qard jarra naf`an). Oleh itu, MPS memutuskan bahawa penggunaan
kontrak tawarruq dan rahn bagi produk ar-rahnu menepati keperluan Syariah dan
aplikasi konsep cagaran dalam kontrak pembiayaan diharuskan daripada sudut
Syariah bagi memelihara kepentingan pihak yang memberi pembiayaan dalam situasi
kemungkiran.
Sebagai perbandingan, struktur produk Ar-Rahnu Tawarruq boleh difahami
berdasarkan ilustrasi berikut :-
Comments